چرا نتایج واکسن کروناویروس آکسفورد دانشمندان را گیج کرده است؟ - دیار سلمان

به گزارش خبرنگاران از ایسنا، تولیدکنندگان واکسن آکسفورد در 23 نوامبر در بیانیه ای مطبوعاتی اعلام کردند که واکسن تولید شده توسط این دانشگاه در انگلستان و شرکت بزرگ دارویی آسترازنکا (AstraZeneca) در بررسی داده های آزمایش فاز سه به طور متوسط 70٪ موثر بوده است اما بررسی ها نشان داده تفاوت چشمگیری در کارایی واکسن بسته به میزان دوز دریافتی وجود دارد.

به نظر می رسد دریافت دو دوز کامل از واکسن به فاصله دو ماه تنها 62 درصد در ایجاد ایمنی موثر باشد، این در حالی است که به طور شگفت آوری افرادی که میزان کمتری از واکسن در مرحله اول دریافت کردند و دوز کاملی از واکسن را در مرحله دوم دریافتد ایمنی 90 درصدی نشان داده اند.

در اوایل ماه جاری شرکت های دارویی فایزر(Pfizer) و بیوان تک (BioNTech) اعلام کردند که واکسن مبتنی برRNA آنها در انتهای آزمایشات اولیه حدود 90 درصد موثر بوده است.

واکسن RNA شرکت بیوتکنولوژی مدرنا (moderna) نیز پس از بررسی داده های تکمیل نشده نشان داد که کارایی خوبی دارد. دانشمندان از مقایسه واکسن ها براساس اطلاعات ناقص اولیه پرهیز می کنند.

محققان می گویند: تفاوت های موجود در آخرین نتایج به دست آمده به طرز قابل توجی باعث عدم اطمینان در مورد کارکرد واکسن آکسفورد خواهد شد تا زمانی که اطلاعات و نتایج آزمایش های دیگری در مورد اثربخشی این واکسن به دست بیاید.

دانیل آلتمن(Daniel Altmann)، ایمونولوژیست در دانشکده امپریال لندن می گوید: عجله ما ممکن است باعث مقایسه نادرست مواردی کاملا غیرمتبط شود. ما یک راه خیلی طولانی برای تحلیل و بررسی این داده ها و گزارش و انتشار کامل آنها در پیش رو داریم.

عامل ویروسی

واکسن مشترک آکسفورد- آسترازنکا از یک آدنو ویروس سرماخوردگی ساخته شده است که از مدفوع شامپانزه ها جدا شده و اصلاح شده است به طوری که دیگر در سلولها تکثیر نمی شود. هنگام تزریق، واکسن به سلول های انسانی دستور می دهد تا پروتئین سنبله سارس-کوو-2 (SARS-CoV-2) که هدف اصلی سیستم ایمنی بدن در مقابله با ویروس های کرونا است را تولید کنند. این واکسن قبل از سایر رقبا از جمله فایزر و مدرنا وارد فاز سه آزمایشات کنترل اثربخشی شده است و آزمایشات در کشورهایی از جمله ایالات متحده، آفریقای جنوبی، ژاپن و روسیه ادامه دارد. نتایج منتشر شده در 23 نوامبر براساس آزمایش بر روی 11 هزار شرکت کننده تا چهارم نوامبر در کشورهای انگلستان و برزیل می باشد که از این تعداد 131 نفر مبتلا به کووید 19 شدند.

به طور کلی، تولید کنندگان واکسن هنگامی که 2 هفته پس از دریافت دوز دوم شرکت کنندگان را بررسی کردند دریافتند که واکسن 2 دوزه دارای 70 درصد اثربخشی است، اما این رقم میانگین دو رقم 62 و 90 درصد است.

فلوریان کرامر، یک ویروس شناس در دانشکده پزشکی آیکان در ماونت سینای در شهر نیویورک، در توییتر گفت: 90٪ بسیار خوب است، اما 62٪ برای دو دوز واکسن رقم قابل توجهی نیست.

اولویت اصلی محققان این است که درک کنند چرا تزریق دوز کمتر در مرحله اول تاثیر بهتری داشته است. پاسخ می تواند در داده ها نهفته باشد.

لوک وندنبرگ، یک ویروس شناس در موسسه چشم و گوش ماساچوست و دانشکده پزشکی هاروارد می گوید: این آزمایش ممکن است به اندازه کافی بزرگ نبوده باشد که بتواند اختلاف بین دو مرحله را اندازه گیری کند، در این صورت با شناسایی موارد دیگر کووید 19، اختلافات ممکن است از بین برود. نتایج موثرتر نیم دوز، دوز کامل براساس 2،741 شرکت کننده در آزمایش انجام شد، در حالی که آزمایشی که در آن از دارونما(مشابه واکسن اما بدون خاصیت) استفاده شد شامل 8،895 داوطلب بود. در بیانیه مطبوعاتی مشخص نشده است که مبتلایان مربوط به کدام گروه بودند.

استفان ایوانز، اپیدمیولوژیست آماری در دانشکده بهداشت و پزشکی گرمسیری لندن، براساس داده ها، تخمین می زند که تزریق نیم دوز در مرحله اول و دوز کامل در مرحله دوم، می تواند تا 66٪ اثربخشی داشته باشد.

فرضیه ها برای دوز مصرفی

اما اگر این اختلافات واقعی باشند دانشمندان مشتاقند علت آن را بدانند. کیتی ایور، ایمونولوژیست در موسسه جنر آکسفورد که در حال کار بر روی واکسن است، می گوید: من فکر نمی کنم این یک ناهنجاری باشد. من بسیار مشتاقم که به آزمایشگاه بروم و برای این سوال جوابی پیدا کنم.

او دو نظریه اصلی دارد که چرا دوز پایین تر ممکن است منجر به محافظت بهتر در برابر کووید 19 شود.

وی می گوید، ممکن است دوزهای کمتر واکسن در تحریک زیرمجموعه سلول های ایمنی به نام سلول های T که در تولید آنتی بادی نقش دارند موثرتر باشد.

توضیح دیگری نیز وجود دارد و آن پاسخ سیستم ایمنی بدن به ویروس شامپانزه است. این واکسن نه تنها باعث واکنش به پروتئین سنبله سارس-کوو-2 می شود، بلکه همچنین نسبت به اجزای ناقل ویروس نیز ایجاد واکنش می کند.

اور می گوید، ممکن است که تزریق دوز کامل در مرحله اول فرایند این واکنش را مختل کند. وی قصد دارد پاسخ های آنتی بادی به ویروس شامپانزه را برای یافتن پاسخ این سوال بررسی کند.

جیمز ویلسون، ویروس شناس از دانشگاه پنسیلوانیا در فیلادلفیا که پیشگام استفاده از آدنو ویروس ها برای واکسن ها در دهه 1990 بود می گوید، این توجیه قابل قبول است و امکان دارد شرکت آسترازنکا با دادن یک نیم دوز در ابتدا، دوز دارو را تنظیم کرده است.

هیلدگوند ارتل، ایمونولوژیست ویروسی در موسسه ویستار در فیلادلفیا ، با توجه به برخی از کارهایی که در زمینه واکسن های آدنو ویروس در موش ها انجام داده است، می گوید: این نتایج منطقی است. وی همچنین دریافته است که برای یک واکسن دو دوزه، تزریق میزان کمتری در دوز اول می تواند منجر به ایمنی بهتری نسبت به تزریق یک دوز کامل شود. او فکر می کند دلیل این امر این است که دوز پایین تر با سرعت بیشتری منجر به ایجاد سلول های ایمنی حافظه می شود که با افزایش دوز دوم ایجاد می شوند. بیشتر کردن فاصله بین تزریق دو دوز نیز می تواند اثری مشابه داشته باشد.

شرکت آسترانزکا امیدوار است که اطلاعات بیشتری در مورد تزریق دو مرحله ای واکسن به دست آورد. این شرکت تا به امروز به حدود 10 هزار شرکت کننده در آزمایش بررسی اثربخشی واکسن در ایالات متحده واکسن داده است. این آزمایش از ماه سپتامبر برای بیش از یک ماه متوقف شد زیرا محققان در انگلستان در یکی از شرکت کنندگان نوعی بیماری عصبی مشاهده کردند.

منه پانگالوس، معاون تحقیقات داروهای بیولوژیک در آسترازنکا، در یک کنفرانس مطبوعاتی گفت که این شرکت قصد دارد پس از دریافت تاییدیه، آزمایشات خود را در جهت بهتر کردن مراحل تزریق دوزها و تاثیرگذاری بیشتر تغییر دهد.

اور می گوید: استفاده از دوز بیش از حد نیاز برای داشتن اثربخشی کمتر، عاقلانه نیست. من فکر می کنم ما شاهد تغییر رویه و استفاده دوز کمتر و استاندارد خواهیم بود.

نشانه هایی برای خوش بینی

دانشمندان می گویند، در حالی که آکسفورد و آسترازنکا داده های آزمایش خود را تفسیر می کنند و اطلاعات بیشتری جمع آوری می کنند، دلایلی برای خوش بینی در سایر جنبه های عملکرد این واکسن نیز وجود دارد. هیچ شرکت کننده ای که این واکسن را دریافت کرده است در بیمارستان بستری نشده و یا دچار نوع شدید کووید 19 نشده است زیرا این واکسن در جلوگیری از بیماری شدید عملکرد خوبی دارد.

همچنین نکاتی وجود داشت که نشان می دهد این واکسن از انتقال ویروس توسط افراد آلوده جلوگیری می کند، حتی اگر این افراد بی علائم باشند.

در آزمایش شرکت آرم انگلستان برخی افراد به طور معمول آزمایش سارس-کوو-2 انجام می دادند حتی اگر علائمی نداشتند.

اور می گوید، تفاوت در میزان عفونت بین افرادی که دارونما(نوع مشابه اما بی اثر دارو) دریافت کرده اند و کسانی که واکسن آکسفورد دریافت کرده اند، نشان می دهد که این واکسن جلوی انتقال ویروس را می گیرد. شرکت های فایزر و مدرنا تنها افرادی که علائم داشتند را مورد بررسی قرار دادند.

واکسن آکسفورد-آسترازنکا حتی با وجود سوالات مطرح شده در مورد اثربخشی آن، می تواند گسترش بیشتری نسبت به برخی دیگر از واکسن های کووید 19 داشته باشد. زیرا این واکسن در دمای یخچال پایدار است، بر خلاف واکسن فایزر و بیوان تک که تا ساعت ها قبل از واکسیناسیون باید در دمای منفی 70 درجه سانتیگراد نگهداری شوند.

میزان بیشتری از این واکسن به نسبت واکسن های مشابه به زودی در دسترس خواهد بود. شرکت آسترازنکا تخمین می زند 200 میلیون دوز تا سرانجام سال 2020 در سراسر جهان آماده مصرف باشد و طبق گفته پام چنگ، معاون امور عملیاتی و فناوری اطلاعات در آسترازنکا، با افزایش ظرفیت تولید امکان تهیه 100 تا 200 میلیون دوز در هر ماه وجود دارد.

واندنبرگ می گوید: رقابت اصلی بین تمام این واکسن ها رقابت لجستیکی خواهد بود و ما قادر خواهیم بود هر دوزی که در دسترس قرار گیرد را استفاده کنیم.