تفاوت ها و شباهت های روشنفکران و روانکاوان از دیدگاه ژاک لاکان - دیار سلمان

الیزابت رودینسکو تاریخ نگار و روانکاوی است که به لاکان بسیار نزدیک بود. رودینسکو به خاطر دو کتابش درباره تاریخ روانکاوی فرانسه - تاریخ دوجلدی حجیم روانکاوی در فرانسه و بیوگرافی روشنگر ژاک لاکان بسیار مشهور است. رودینسکو و بدیو در ترسیم پرتره لاکان، مخصوصا لاکان متاخر تصویر ادیپ در حال مرگ را اجتناب پذیر می نمایند.

تالیف این کتاب به سپتامبر 2011 و بزرگداشت سی امین سالگرد درگذشت لاکان بازمی گردد. الیزابت رودینسکو و آلن بدیو با وجود اینکه جهت گیری های سیاسی مشترکی نداشته اند دیالوگ طولانی و پرثمری را حفظ نموده اند که بر اساس پذیرش تفاوت هایشان و بیشتر از آن دوستی که هرگز متزلزل نشده پایه ریزی شده است.

آلن بدیو، فیلسوفی که هرگز درمان روانکاوانه را سپری ننموده، مبارزی مارکسیست است که آموزه لاکان از اوایل دهه 1960 اندیشه او را شکل داده و پرورانده است. اگرچه بدیو برای نخستین بار در اوایل دهه 1960 به پیشنهاد معلمش لویی آلتوسر، با کار لاکان روبرو شد.

بخش اول کتاب در یک استاد، دو روبروه مجموعه ای از تاملات شخصی درباره رابطه هر یک از ما با لاکان در سرتاسر دهه های 1960 و 1970 را توسعه می دهد. بخش دوم، اختلال اندیشیدن نقدی است که به وسیله یادآوری متناسب ترین جنبه های پیشرفت های لاکان و تمام فرقه گرایی های معاصری - ایده آل اجتماع، تاریک اندیشی، اشتیاق به بی اعتنایی - که در راستای تحقیر اندیشه هم در عرصه روانکاوی و هم در عرصه سیاست مشارکت داشته اند، آنالیز می نماید.

رودینسکو و بدیو در ترسیم پرتره لاکان، مخصوصا لاکان متاخر، تصویر ادیپ در حال مرگ از ادیپ در کلونوس را نمایان می نمایند. امتناع او از سازش بر سر میلش، گونه ای اخلاق روانکاوی درخور را توضیح و بسط می دهد، رودینسکو و بدیو به جای آن بر بُعد اخلاقی و تراژیک خاصی از سبک متاخر لاکان تاکید می نمایند. گفته می گردد که چرخش به توپولوژی نشانگر اراده برای پیگیری سرحدات صوری سازی تا نقطه ای از تباهی همه جانبه است، تباهی اندیشه، مدرسه و حتی شخص اوست.

رودینسکو اظهار می نماید که او حتی به لحاظ فیزیکی در راه رفتن و حرکاتش ادیپ لنگان را به فکر متبادر می کرد که در سرزمینی غریبه در حال جستجوی مزار بی نام و نشانش بود و محکوم بود به اینکه هیچ میراث محفوظی از خود به جا نگذارد. بدیو می گوید: صحنه پایانی زندگی لاکان جایی است که در آن انسان به تنهایی گره وجود خودش را باز می نماید و به تباهی می کشاند.

رودینسکو نیز با بدیو در این مورد هم عقیده است که لاکان لرزان بود و در مواقعی توانایی حرف زدن نداشت و در حرکتی که عمیقا براندازنده است مانند مشتی نهایی که به قدرت مطلق تئوریک پذیرفته شده اش زده شد اندیشه خودش را در عرصه عمومی باز می نماید و به تباهی می کشاند. رودینسکو تمام این شکافته شدن های متاخر را بر اساس نشانه فروپاشی به هم گره می زند: لاکان درگیر فرایند بزرگ فروپاشی بود: فروپاشی توانایی های فیزیکی، قابلیتش برای تفکر و بعلاوه فروپاشی مدرسه ای که آن را بنیان گذاری نموده بود و سرپرستی اش را به عهده داشت.

حرف زدن درباره فاز متاخر آموزه لاکان به مثابه به نوعی از فروپاشی اربابی او، احتمالا مستلزم این امر است که نقش های متفاوتی را که چهره و مفهوم ارباب در اندیشه او ایفا نموده است درنظر گرفته گردد.

کتاب ژاک لاکان (گذشته و حال) نوشته الیزابت رودینسکو و آلن بدیو ترجمه امیررضا حسینی در 86 صفحه از سوی نشر روشنگاه به بهای 33 هزارتومان منتشر شده است.