اِی.جِی، زنی که زمان را فراموش نمی کند؛ تقویم زندهٔ بشر
به گزارش دیار سلمان، فرض کنید کسی از شما بپرسد 24 مهر 1378 چه روزی از هفته بود و شما بی درنگ پاسخ دهید: شنبه، باران می بارید، و آن روز برای اولین بار گوشی نوکیا خریدم. برای بیشتر ما، چنین حافظه ای محال است. اما برای زنی آمریکایی با نام مستعار اِی.جِی (AJ)، این دقیقاً بخشی از زندگی روزمره است.
او می تواند هر تاریخ از زندگی خود را به صورت تقویمی و روایی به یاد آورد؛ از لباس هایی که پوشیده تا رویدادهایی که در اخبار دنیا اتفاق افتاده است. وقتی تاریخ خاصی به او داده می شود، فکرش بی درنگ به آن روز بازمی شود، مثل پخش یک ویدیو با دکمهٔ بازگشت.
پژوهشگران عصب شناس سال ها مغز او را مطالعه کردند تا بفهمند چرا فکرش نمی تواند فراموش کند. نتیجه این بود که AJ از نوعی حافظهٔ نادر به نام حافظهٔ خودزندگی نامه ای کامل (Highly Superior Autobiographical Memory - HSAM) رنج می برد یا شاید بهره مند است. برخلاف دیگران که خاطراتشان محو می شود، برای او هر روز با جزئیات و احساسات کامل در فکر زنده است.
او می گوید: فراموش نکردن همیشه موهبت نیست. گاهی فقط می خواهم مغزم برای چند ساعت خاموش شود.
فکر AJ همچون تقویمی زنده است که هر روز از زندگی را با عواطف، بوها و صداهایش در خود دارد. او نشان داد که حافظه، صرفاً یک مخزن داده نیست، بلکه ساختاری از هویت است - روایتی مداوم از من که هرگز خاموش نمی شود.
1- کشف پدیده ای به نام حافظهٔ خودزندگی نامه ای کامل
پدیدهٔ HSAM نخستین بار در دههٔ 2000 میلادی شناخته شد، زمانی که پژوهشگران متوجه شدند بعضی افراد می توانند خاطرات روزهای بسیار دور زندگی شان را با جزئیات حیرت آور بازگو نمایند. این نوع حافظه برخلاف حافظهٔ تحصیلی یا تصویری، کاملاً شخصی و زمان محور است.
AJ، نخستین مورد مستند در این زمینه، می تواند به دقت بگوید در هر تاریخ چه نموده، چه احساس داشته و چه رویدادهایی در دنیا اتفاق افتاده است. آزمایش ها نشان داد حافظهٔ او فقط برای حوادث شخصی نیست، بلکه با تقویم دنیای گره خورده است. مثلاً اگر تاریخ سقوط شاتل فضایی یا انتخاب رئیس جمهور خاصی را بشنود، بی درنگ به یاد می آورد آن روز خودش کجا بوده است.
در اسکن های مغزی، حجم نواحی قشر پیش پیشانی و لوب گیجگاهی میانی در او بیشتر از میانگین بود. این نواحی با رمزگذاری بلندمدت و پردازش زمان ارتباط دارند. از نظر عصب شناسی، فکر AJ مانند سامانه ای است که هر خاطره را با مُهر زمانی و احساس ذخیره می نماید و هرگز پاک نمی نماید.
2- زندگی با فکری که هیچ چیز را فراموش نمی نماید
AJ بارها گفته که داشتن چنین حافظه ای هم موهبت است و هم بار سنگین. او می تواند خاطرات دوران کودکی را با رنگ و صدا به یاد آورد، اما همین باعث می شود احساسات تلخ گذشته همیشه در فکرش زنده بمانند. خاطرات در فکر او با بار عاطفی ذخیره می شوند، نه صرفاً تصویری.
در مصاحبه ای گفته بود: وقتی روز سختی را به یاد می آورم، بدنم همان اضطراب یا ناراحتی را حس می نماید، انگار دوباره آن روز را زندگی می کنم. این نوع بازسازی هیجانی نشان می دهد حافظه در AJ با شبکه های احساسی مغز پیوند تنگاتنگ دارد.
از نظر روان شناختی، این شرایط می تواند به خستگی فکری یا اضطراب مزمن منجر شود. او برای حفظ تمرکز روزانه از تکنیک های مدیتیشن استفاده می نماید تا میان زیستن در حال و بازگشت ناخواسته به گذشته تعادل برقرار کند.
3- تفاوت حافظهٔ AJ با تمرین های تقویت حافظه
برخلاف حافظه های آموزشی که می توان با تکرار یا تداعی معنا تقویت کرد، حافظهٔ AJ ذاتی است. او هرگز روش خاصی برای یادآوری به کار نمی برد، بلکه فکرش اتوماتیک عمل می نماید. وقتی تاریخ خاصی گفته می شود، او بدون کوشش آگاهانه، همه چیز را به یاد می آورد.
دانشمندان با آنالیز دقیق نشان دادند که این نوع حافظه، از نوع مهارت یا تمرین نیست بلکه حاصل ساختار خاصی در مغز است. در واقع، تفاوت او با کسانی که از تکنیک های حافظه استفاده می نمایند در این است که حافظهٔ AJ صرفاً شخصی است و به موضوعات بیرونی مانند فرمول ها یا نام ها تعمیم نمی یابد.
اگر از او بخواهید نام تمام کشورها را لیست کند، دچار مشکل می شود، اما اگر بپرسید در روزی خاص چه احساسی داشته یا با چه کسی صحبت نموده، پاسخ دقیق می دهد. این تضاد نشان می دهد که مغز او در ذخیرهٔ تجربه قدرتمند است نه داده.
4- پژوهش های علمی v,d مغز AJ
دانشمندان مرکز پژوهشی الیزابت پارکر در آمریکا، سال ها مغز AJ را با روش تصویربرداری کارکردی (fMRI) آنالیز کردند. یافته ها نشان داد شبکه های حافظه در مغز او با نواحی عاطفی و خودارجاعی (Self-referential Networks) هم پوشانی گسترده ای دارند. این یعنی هر خاطره نه فقط رویداد، بلکه بخشی از هویت شخصی اوست.
وقتی از او خواسته شد خاطرات خاصی را بازیابی کند، فعالیت شدید در هیپوکامپ و قشر پیش پیشانی مشاهده شد. این نشان می دهد که مغز او در هر بازیابی، بازسازی کامل صحنه را انجام می دهد، نه صرف یادآوری سادهٔ داده ها.
از نظر تئوریک، مغز او نمونه ای استثنایی برای مطالعهٔ ارتباط میان حافظه و خود است. پژوهشگران معتقدند که در AJ، مفهوم من به صورت زنده و دائمی در حال بازتولید است - گویی زمان در فکرش خطی نیست، بلکه حلقه ای است که هیچ گاه بسته نمی شود.
5- حافظهٔ بی انتها و معنای انسان بودن
پدیدهٔ AJ فقط یک مورد پزشکی نیست، بلکه پرسشی فلسفی دربارهٔ ماهیت حافظه و هویت مطرح می نماید. اگر هیچ چیز را فراموش نکنیم، آیا هنوز می توانیم رشد کنیم؟ آیا بخشش یا فراموشی ممکن می شود؟
زندگی AJ پاسخی انسانی به این پرسش هاست. او یاد گرفته با فکری که از گذشته رها نمی شود، زندگی کند و آن را بخشی از وجودش بداند. به گفتهٔ خودش، اگر قرار بود حافظه ام را از من بگیرند، دیگر نمی دانستم که من کی هستم.
در دنیای که انسان ها مدام در حال فراموشی اند، فکری مانند AJ شاید یادآور این حقیقت باشد که حافظه فقط ابزاری برای یادآوری نیست، بلکه پیوندی میان زمان و هویت ماست. او نه ماشین یادآوری بلکه تجسمی از استمرار انسان در برابر گذر زمان است.
خلاصه
اِی.جِی نمونه ای از انسان هایی است که دارای حافظهٔ خودزندگی نامه ای کامل (HSAM) هستند. او می تواند هر روز از زندگی خود را با تاریخ و احساساتش به یاد آورد. در مغزش ارتباط گسترده ای میان هیپوکامپ، قشر پیش پیشانی و شبکه های احساسی دیده شده است.
این حافظه ذاتی است و با تمرین به دست نمی آید. با وجود جذابیت علمی، زندگی با چنین فکری سخت است زیرا احساسات ناخوشایند همیشه بازمی گردند. AJ یاد گرفته از فکر خود برای درک عمیق تر هویت استفاده کند. داستان او نشان می دهد حافظهٔ کامل نه رجحان بلکه نوعی مسیر متفاوت برای زیستن است.
❓ پرسش های رایج (FAQ)
1. حافظهٔ خودزندگی نامه ای کامل چیست؟
نوعی توانایی نادر است که فرد می تواند تمام رویدادهای شخصی زندگی خود را با جزئیات تقویمی و احساسی به یاد آورد.
2. آیا این پدیده قابل آموزش است؟
خیر، برخلاف تمرین های تقویت حافظه، این ویژگی ذاتی و حاصل ساختار مغزی خاص است.
3. آیا چنین حافظه ای خسته نماینده است؟
بله، بسیاری از مبتلایان از بازگشت مداوم خاطرات ناراحت نماینده رنج می برند.
4. مغز این افراد چه تفاوتی دارد؟
در آن ها فعالیت بیشتر در نواحی هیپوکامپ و لوب پیشانی مشاهده می شود، نواحی ای که با زمان و احساس در ارتباط اند.
5. آیا می توان از این پدیده برای تحقیقات پزشکی استفاده کرد؟
بله، آنالیز مغز افراد دارای HSAM به فهم بهتر بیماری هایی مانند آلزایمر یاری می نماید.
عکس شاخص تزئینی است.
این نوشته را هم بخوانید:
برد ویلیامز؛ مرد گوگلی و حافظه ای که هیچ چیز را فراموش نمی نماید
دکتر علیرضا مجیدی
پزشک، نویسنده و بنیان گذار وبلاگ خبرنگاران
دکتر علیرضا مجیدی، نویسنده و بنیان گذار وبلاگ خبرنگاران .
بیش از دو دهه در زمینه سلامت، پزشکی، روان شناسی و جنبه های فرهنگی و اجتماعی آن ها می نویسد و کوشش می نماید دانش را ساده اما دقیق منتقل کند.
پزشکی دانشی پویا و همیشه در حال تغییر است؛ بنابراین، محتوای این نوشته جایگزین ویزیت یا تشخیص پزشک نیست.
دربارهٔ علیرضا مجیدی در خبرنگاران