تغذیه در دوره نوزادی - دیار سلمان

در یادداشتی با عنوان تربیت، بی تربیت! بیان کردیم که والدین در دوره زیر هفت سال سه وظیفه مهم دارند که این وظایف عبارت اند از:

1. فراهم کردن شرایط بازی برای کودک
2. حفظ مقام سیادت کودک
3. تهیه غذای باکیفیت و متناسب برای فرزند

در یادداشتی با عنوان زنده باد بازی! و پادشاهان کوچک! به آنالیز وظیفه اول و دوم از وظایف سه گانه فوق پرداختیم. اینک در این یادداشت وظیفه سوم را موردآنالیز قرار می دهیم و به دلیل اهمیت تغذیه در دوران شیرخوارگی، قسمت اول از این یادداشت را به دوران شیرخوارگی اختصاص می دهیم و در قسمت های بعد به سایر مباحث خواهیم پرداخت.

مزایای شیر مادر برای نوزادان

در دو سال ابتداییِ زندگی، وظیفه والدین در رابطه با تغذیه کودک تقریباً تعیین و واضح است؛ زیرا درصورتی که مشکل خاصی برای مادر یا کودک وجود نداشته باشد، مادر وظیفه دارد تا با شیر خود نوزاد دلبندش را تغذیه کند.

پیامبر اکرم صل الله علیه و آله و سلم می فرماید: لیسَ لِلصَّبِی لَبَنٌ خَیرٌ مِنْ لَبَنِ أُمِّهِ.[1] برای کودک، هیچ شیری بهتر از شیر مادرش نیست.

و در حدیث دیگری امام صادق علیه السلام از قول امیر المومنین علیه السلام می فرماید: مَا مِنْ لَبَنٍ رَضَعَ بِهِ الصَّبِی أَعْظَمَ بَرَکةً عَلَیهِ مِنْ لَبَنِ أُمِّهِ. برکت هیچ شیری به اندازه برکت شیر مادر بچه نیست.[2]

شیر مادر، قوی ترین و عالی ترین غذا برای شیرخواران و نوزادان است که تعدادی از فواید آن برای نوزادان را بیان می کنیم:

به هنگام تغذیه کودک با شیر مادر، غده هیپوفیز که در سر او واقع شده است و فعالیت آن بر روی دیگر غدد بدن مؤثر است، دو نوع هورمون می سازد که رشد و تکامل و سلامت جسم نوزادان را تا حدودی تضمین می نماید. به عقیده کارشناسان تغذیه، بیش از 95 درصد مادران به اندازه تغذیه نوزاد خود، شیر فراوری می نمایند و نگرانی درباره کافی نبودن آن، نابجاست.

شیر مادر، نوزاد را در بسیاری از بیماری های انگلی، قارچی، باکتریایی و ویروسی مقاوم و ایمن می سازد و نیز او را از ابتلا به بسیاری از بیماری های دوران کودکی و نوجوانی و حتی بیماری های قلبی و عروقی که در دوران سالمندی شایع است، مصون می دارد.

تا کنون هیچ ماده یا دارویی ساخته نشده که ضریب هوشی بچه ها را افزایش دهد، ولی شیر مادر می تواند ضریب هوشی طفل را تا هشت واحد بالا ببرد. شیر مادر پیوسته متناسب با رشد کودک و تغییر شرایط جسمانی و نیازهای او تغییر می نماید.

شیر مادر را خون سفید نیز نامیده اند؛ زیرا این شیر، به طور یقین شامل سلول های زنده ای است که در خون انسان نیز یافت می گردد. این سلول های سفید، پروتئین خاصی را فراوری می نمایند که روده کودک را می پوشاند و از ورود و فعالیت میکروب های بیماری زا به خون نوزاد جلوگیری می نماید.

اندازه چربی شیر مادر هنگام صبح که نوزاد گرسنه تر است، بیشتر می گردد. محتوای چربی شیر مادر نیز با بزرگ تر شدن نوزاد و کم شدن نیاز او کاهش به انرژی، به ازای هر واحد وزن بدن کمتر می گردد و آنزیم های موجود در شیر مادر، به جذب نسبی چربی بدن نوزاد یاری می نماید.[3]

تغذیه یاریی

از سرانجام ماه چهارم تا 6 ماهگی سن آغاز غذاهای نیمه جامد است. ابتدا مادر باید کودک را با شیر خود تغذیه کند و در سرانجام شیر دادن به او غذای یاریی بدهد. برای پیشگیری از کاهش شیر مادر، باید پس از آغاز غذای یاریی مادر دفعات شیردهی را افزایش دهد. غلات مخصوصاً برنج، به دلیل آسانی هضم، اولین گروه غذایی است که به کودک داده می گردد. مناسب ترین روش برای آغاز استفاده از لعاب برنج است. از یک بار در روز به ازای یک قاشق مرباخوری آغاز می گردد و به تدریج به 10 قاشق مرباخوری در روز افزایش داده می گردد. از هفته دوم، شیرخوار می تواند به جای لعاب برنج از فرنی، شیر برنج و حریره بادام استفاده کند که آن ها نیز از یک قاشق مرباخوری و یک بار در روز آغاز می گردد و تا 10 قاشق مرباخوری در روز افزایش می یابد. از هفته سوم می توان از آب میوه استفاده کرد. باید آب میوه را از یک قاشق مرباخوری در روز آغاز کرد و تدریجاً به 10 قاشق مرباخوری افزایش داد. مدت پنج تا هفت روز فقط از یک نوع آب میوه باید استفاده گردد تا اگر ناسازگاری وجود داشته باشد، شناخته گردد. بعد از آب میوه، با درنظرگرفتن پذیرش شیرخوار، میوه های نرم شده را می توان به شیرخوار داد. میوه ها علاوه بر اینکه منبع خوبی از ویتامین ها هستند به جلوگیری از یبوست نیز یاری می نمایند. با توجه به اینکه مرکبات و توت فرنگی ایجاد حساسیت و آلرژی می نمایند مصرف آن ها را می توان تا سرانجام 9 تا 12 ماهگی به تعویق انداخت. از هفته چهارم می توان از سبزی ها مختلف به صورت آب پز استفاده کرد و سبزی هایی مانند سیب زمینی، هویج و نخود سبز به صورت پخته شده و نرم مثل پوره سبزی ها را مصرف نمود. توصیه می گردد که دادن گوجه فرهنگی و اسفناج تا سرانجام 9 تا 12 ماهگی به تعویق انداخته گردد. از هفته پنجم می توان از زرده تخم مرغ آب پز شده سفت استفاده کرد. بدین ترتیب که باید به اندازه نصف قاشق چای خوری از زرده پخته شده را در آب یا شیر له کرد و به شیرخوار داد و میزان آن را به تدریج افزایش داد تا در ظرف دو هفته به یک زرده کامل تخم مرغ برسد. آنگاه می توان یک روز در میان یک زرده کامل یا همه روزه نصف زرده تخم مرغ به شیرخوار داد. استفاده از سفیده تخم مرغ تا یک سالگی توصیه نمی گردد. از هفته ششم به بعد می توان از گوشت پخته نرم و کم چربی (ماهی، مرغ و سایر انواع گوشت ها) همراه با سایر مواد غذایی که تا به امروز به آن ها اشاره شد غذای کاملی درست کرد و به شیرخوار داد.

استفاده از انواع گوشت ها همراه با سبزی ها (هویج، لوبیا سبز، نخودفرنگی، کرفس، گوجه فرنگی، سیب زمینی، جعفری) و مواد نشاسته ای مانند ماکارونی و آردها امکان تهیه سوپ های متنوعی را به مادر می دهد. سوپی که مواد غذایی فوق در آن به خوبی نرم شده باشد غذای مناسبی برای شیرخوار است. آغاز استفاده از حبوبات هم از همین سنین مقدور است. می توان از حبوبات خیس شده و پوست کنده که کاملاً پخته و نرم شده باشد مانند عدس، ماش و لوبیا (جوانه آن ها) استفاده نمود. حبوبات منبع خوبی برای تأمین پروتئین هستند و همراه با غلات و شیر مادر غذای کاملی را تشکیل می دهند. اگر کودک مبتلابه یبوست است در تهیه سوپ باید از برگه زردآلو، هلو و آلو به میزان کم استفاده گردد. با افزایش سن و پذیرش بیشتر کودک، سوپ و غذاهای نرم باید تبدیل به غذاهای سفت تر شوند؛ یعنی باید با اضافه کردن غذاهای سفت تر و کمی قابل جویدن، عمل تکاملی جویدن را در کودک پرورش داد. اگر با افزایش تدریجی قوام مواد غذایی، شیرخوار به عمل جویدن تشویق و هدایت نگردد و برای مدت ها از غذاهای آبکی استفاده کند، بعداً در جویدن غذاهای جامدتر دچار اختلال خواهد شد. ضروری است نان برشته، بیسکویت و سبزی هایی که قوام مناسبی برای جویده شدن دارند در این سنین به کودک داده گردد. شیرخواران از یک سالگی به بعد به خوبی می توانند از غذاهای خانواده استفاده نمایند. شیرخوار هنوز سریع رشد می نماید و مقاومت کافی در مقابل بسیاری از بیماری ها را ندارد. دندان هایش کامل نشده اند، بنابراین غذاها بایستی مقوی، کم حجم و زودهضم باشند و به دفعات در اختیار شیرخوار قرار داده شوند. غلاتی که کودک قدرت جویدن آن ها را دارد و برنج به صورت کته های مختلف مخلوط با سبزی ها، حبوبات و گوشت های نرم مناسب هستند. اگر کودک هرروز از سبزی ها تازه استفاده کند لازم نیست هرروز میوه نیز بخورد با توجه به اینکه کودک در سنین 1 تا 3 سالگی به دلیل سرعت رشد و فعالیت زیاد نیاز به انرژی و غذاهای بیشتر دارد ولی از طرفی حجم معده او کم است، ضروری است در این سنین 5 تا 6 بار در شبانه روز تغذیه گردد.[4]

پی نوشت

[1] - عیون أخبار الرضا: ج 2 ص 34 ح 69

[2] - وسائل الشیعه، حرعاملی، ابواب احکام الاولاد، باب 68، ح2، ج21، ص452، ط آل البیت.

[3] - مقاله نگاهی به اثرات حیاتی تغذیه نوزادان با شیر مادر، روزنامه اطلاعات، 30/8/1377، به نقل از سایت https://hawzah.net

[4] - تغدیه مادر و کودک، بهداشت برای خانواده، انتشارات انجمن اولیاء و مربیان، ص 76

منبع: راسخون