برترین بازارهای سنتی ایران ؛ گذاری در دل تاریخ و تجارت - دیار سلمان

اهمیت بازار در تاریخ ایران

بازار در گذشته نه چندان دور تاریخ ایران، یکی از مهمترین مراکز اجتماعی به حساب می آمده است. بسیاری از تحولات مهم سیاسی و اجتماعی، از بازار آغاز می شد و به باقی بخش های جامعه تسری پیدا می کرد. بازار، بستر بیشتر ارتباطات اجتماعی بود و مردم به بازار، نه فقط به عنوان محلی برای داد و ستد و خرید کالا، که به عنوان محلی برای شنیدن اخبار و صحبت درباره اتفاقات و ارتباطات اجتماعی نگاه می کردند. به همین خاطر، بازار میان مردم ارزش بالایی داشت.

در همه شهرهای ایران، می توانید بازارهای سنتی پیدا کنید که قدمت زیادی دارند. معماری زیبا و منحصر به فرد بازارهای ایرانی، آنها را به یکی از جاذبه های مهم گردشگری ایران تبدیل نموده است. بیشتر بازارهای سنتی معروف و مشهور در شهرهای منطقه ها مرکزی جمع شده اند. اما سایر نقاط ایران هم از این جاذبه های توریستی خالی نیستند. در ادامه با برترین بازارهای سنتی ایران آشنا می شویم.

معرفی معروف ترین بازارهای سنتی ایران

1. بازار سنتی تبریز

وقتی از بازارهای سنتی ایرانی صحبت می کنیم، بازار سنتی تبریز اولین جایی است که باید به یاد بیاوریم. برترین و معروف ترین بازار سنتی ایران، در تبریز جا خوش نموده است. جایی که از آن به عنوان بزرگترین بازار سنتی سرپوشیده دنیا یاد می گردد.

بازار تبریز، در مجموعه ای به مساحت حدود یک کیلومتر مربع بنا شده است. این بازار 11 دالان، 20 راسته، 25 تیمچه، 35 سرا و 6500 مغازه دارد. فکرش را بکنید! انبوه مغازه ها و آدم هایی که هرروز در این بازار تردد می نمایند بسیار خیره نماینده و جالب توجه است.

معروف ترین راسته بازار تبریز، راسته طلافروش ها است. قدمت بنای فعلی بازار تبریز به اوایل دوره قاجار می رسد. بازار تبریز در لیست میراث دنیای یونسکو به ثبت رسیده است.

2. بازار سنتی اصفهان

برای یک دستمال قیصریه را به آتش نمی کشند! حتما این مثل را زیاد شنیده اید. قیصریه، معروف ترین بازار سنتی اصفهان است و آنقدر زیباست که واقعا حیف است اگر قرار باشد که روزی نباشد. این بازار زیبا در میدان نقش دنیا واقع شده است. سردرد ورودی بازار قیصریه، بقایای کاشی کاری زیبایی از نماد برج قوس وجود دارد. دلیل آن اینست که در گذشته مردم اصفهان اعتقاد داشتند که بنای شهر در این برج گذاشته شده است.

بازار قیصریه به مسجد جامع می رسد. اما در خاتمه به بازار عرب ها ختم می گردد. شما می توانید مساجد و بناهای جالبی را در امتداد بازار مشاهده کنید که از دوره های مختلف تاریخی به یادگار مانده اند. تیمچه ها و حجره های قدیمی، آدم هایی که هرروز به بازار رفت وامد می نمایند و صنایع دستی که هنر دست برترین هنرمندان اصفهانی است، از جمله مجذوب کنندهیت های بازار قیصریه است.

3. بازار سنتی کاشان

بازارهای سنتی آنقدر زیبا هستند که واقعا به سختی می گردد نام یکی از آنها را به عنوان زیباترین بازار نام برد. اما بازار سنتی کاشان، از جمله زیباترین بازارهای سنتی ایران است. معماری زیبای این بازار و وجود کارونسرا و بناهای زیبا در امتداد آن، باعث شده است تا این صفت را به بازار سنتی کاشان بدهیم. قدمت بازار کاشان هم مانند بیشتر بازارهای سنتی ایران به دوره صفوی می رسد. هرچند اوج خرید و فروش و رفت وآمد در بازار کاشان، از دوره قاجاریه و رونق تجارت بوده است.

ویژگی مهم بازار کاشان، قرارگیری آن در منطقه پررفت وآمد و تاریخی است. بناهای معروفی مانند خانه بروجردی ها در اطراف بازار کاشان قرار گرفته اند. کاروان سراهای متعددی هم که در بازار کاشان قرار دارند، از دیگر دلایل مجذوب کنندهیت این بازار هستند. معروف ترین راسته بازار کاشان، بازار مسگرها است. کاروان سرای نو و کاروان سرای میرپنج از معروف ترین کاروان سراهای بازار کاشان هستند که خوب است موقع دیدن بازار، از آنها هم بازدید کنید.

4. بازار سنتی یزد

یزد از آن شهرهایی است که به خاطر تاریخ دور و درازش، بازارهای سنتی زیادی دارد. دراقع اگر عاشق بافت سنتی و بازارهای تاریخی و سنتی هستید، یزد بهشت شماست. بازارهای خشتی یزد با معماری مخصوص این شهر و بادگیرهای زیبایش، در همه نقاط بافت تاریخی دیده می شوند. معروف ترین بازار تاریخی یزد، بازار خان است. این بازار که قدمت آن به دوره افشاریه می رسد، درواقع طویل ترین بازار یزد هم هست.

اما یزد بازارهای دیگری هم دارد. بازار پنجه علی، قیصریه، زرگری، علاقبندی، ملا ناماعیل، چیت سازها، دروازه مهریز، صدری، افشار و مسگری هم از جمله بازارهای سنتی یزد هستند که به جز بازار قیصریه، متعلق به دوره زندیه هستند.

اما بازار قیصریه، از زیباترین بازارهای یزد است. احتمالا عکس بازار قیصریه را زیاد دیده باشید. ویژگی خاص بازار قیصریه، درهای چوبی حجره ها است که هنگام تعطیلی بازار، ظاهر شکیل و یک دستی به آن می بخشد.

5. بازار سنتی اراک

بازار سنتی اراک، بااینکه معروفیت زیادی ندارد از متفاوت ترین بازارهای سنتی ایران است. این بازار که تاریخی به قدمت شهر اراک دارد، در واقع استراتژیک ترین محل شهر بوده است.

بازار اراک در قرن سیزدهم هجری قمری احداث شد. بنای آن به صورتی بود که بتوان از همه دروازه های شهر وارد آن شد و دقیقا چارسوق بازار، میدان مرکزی شهر باشد. معماری بازار اراک هم از زیباترین معماری های بازار ایران است. بازار اراک را براساس مدلی متقارن بنا نموده اند. جوری که همه گوشه های بازار با یکدیگر تقارن دارند و جلوه زیبایی به بنای این بازار بخشیده اند.

کشاورزی قوی اطراف شهر اراک و فراوری فرش، مهمترین دلیل رونق بازار اراک بوده است. امروزه هم این بازار زیبا، پررونق و شلوغ است. بازار اراک چندصد مغازه و حدود 30 تیمچه و راسته دارد که در شاخه های مختلف فعالیت دارند.

6. بازار سنتی قزوین

شاید برایتان جالب باشد که بدانید بازار قزوین، از قدیمی ترین بازارهای ایران است. قدمت بازار سنتی قزوین به حدود هزار سال پیش می رسد. البته بنای فعلی بازار قزوین در دوره صفویه و قاجاریه تکمیل شد. بعد از انتخاب قزوین به عنوان مرکز ایران در دوره صفوی، میدان بزرگی در قزوین بنا شد که تبدیل به بستر اصلی بازار آن شد. این میدان، بعدتر به الگویی برای احداث میدان نقش دنیا تبدیل شد. البته دیگر از آن میدان خبری نیست اما بازار قزوین، با معماری زیبای ایرانی-اسلامی خود، پس از گذشت قرنها همچنان زیبا و پابرجاست.

زیباترین قسمت بازار قزوین که نباید آن را از دست بدهید، سرای سعدالسلطنه است که به ثبت ملی هم رسیده است. کاشی کاری ها و معماری زیبای این سرای بازار قزوین، هر بیننده ای را مبهوت خودش می نماید. از طرفی دیگر، بازار قیصریه با سقف های قوسی شکل مرتفع خودش هم از زیباترین قسمت های بازار قزوین است. خلاصه که بازار قزوین از آن دست بازارهایی است که با همه گمنامی اش، می تواند از هر بیننده ای، دلبری کند.

7. بازار سنتی کرمانشاه

داستان ساخت بازار سنتی کرمانشاه، به تاریخ احداث گمرک غرب در این شهرستان می رسد. یعنی چیزی در حدود 150 سال پیش و در دوره قاجار. بازار کرمانشاه در همان دوره، یکی از بی رقیب ترین و بزرگترین بازارهای خاورمیانه بود و رونق زیادی داشت. امروزه به بازار سنتی کرمانشاه که در بافت تاریخی این شهر قرار گرفته است، تاریکه بازار می گویند. جالب ترین چیزی که توجه هر بیننده ای را در بدو ورود به تاریکه بازار به خود جلب می نماید، پارچه های رنگارنگ و زیبایی است که در همه نقاط به چشم می خورد. این پارچه های زیبا، همان پارچه هایی هستند که در دوخت لباس کردی از آنها استفاده می گردد.

بازار سنتی کرمانشاه، در کنار مسجد تاریخی عمادالدوله و حمام شهباز خان قرار گرفته است. درواقع با رفتن به سمت بازار، با یک تیر دونشان زده اید. هم از بازار و محصولات دستی و سنتی کرمانشاه بازدید نموده اید و هم آثار تاریخی بافت سنتی شهر را دیده اید. یادتان نرود که موقع گشت زدن در تاریکه بازار کرمانشاه، شیرینی های سنتی و لذیذ این شهر، مانند کاک و شیرینی خرمایی را هم خریداری کنید و از طعم بی نظیر آنها لذت ببرید.

8. بازار سنتی چابهار

سیستان و بلوچستان، یکی از مجذوب کننده ترین استان های ایران برای سفر و گشت و گذار است. مردم مهربان و خونگرم، سواحل بی نظیر مکران، طبیعت مجذوب کننده و بازارهای پررونق سنتی، از دلایلی هستند که می توانند دل هر عشق سفر را ببرند. در این میان، چابهار، بندر جنوبی این استان، جایگاه ویژه ای میان شهرهای این استان دارد. اگر گذارتان به چابهار افتاد، بازارهای محلی و سنتی آن را از دست ندهید.

بازارهای سنتی چابهار خیلی شبیه سایر بازارهایی که در این مقاله درموردشان صحبت کردیم نیستند. فرم بازارهای سنتی چابهار، معمولا به صورت روباز است و محصولاتی هم که در آنها به فروش می رسد، با محصولات سایر بازارهای سنتی ایران فرق دارند. جدا از پاساژهای شلوغ منطقه آزاد، بازارهای سنتی چابهار مانند بازار بلک ها، عمدتا محل مجذوب کنندهی برای خرید و فروش انواع ادویه ها، خوراکی های بومی استان سیستان و بلوچستان و قهوه و شکلات است. همین تفاوت در شکل و شمایل و محصولات به فروش رسیده، ویژگی مهم این بازارها است. توصیه میکنم اگر به چابهار رفتید، حتما به بازارهای مجذوب کننده بومی های این بندر زیبا سر بزنید تا به حرفم برسید.

9. بازار ته لنجی

دسته دیگری از بازارهای سنتی معروف ایران، بازار ته لنجی نام دارد. این دسته بازارها که عمدتا در بنادر جنوبی دیده می شوند، بدون شک برای عاشقان خرید، بهشت به حساب می آیند. ملوان و خدمه لنج های باری می توانند کالاهایی را در هر سفر تجاری تا سقف معینی بدون پرداخت عوارض گمرکی با خودشان به ایران بیاورند. به این حق در اصطلاح ته لنجی گفته می گردد. درست حدس زدید. بازار ته لنجی ها، همانجاییست که بسیاری از آنها با فروش این کالاها درآمدی در کنار کار اصلی شان کسب می نمایند. بازار ته لنجی های بندرعباس و بازار ته لنجی های بوشهر، معروف ترین بازار ته لنجی در جنوب ایران هستند. خلاصه که اگر دوست داشتید به بازاری بروید که بتوانید از شیر مرغ تا جان آدمیزاد را در آنجا پیدا کنید و با قیمت مناسب خریداری کنید، حتما باید به بازار ته لنجی سربزنید.

10. بازارهای روز شمال ایران

بازارهای روز شمال ایران را حتما می شناسید. بازارهایی که معمولا صبح ها رونق بیشتری دارند و در ایام خاصی از هفته تشکیل می شوند. بازارهای روز را می توانی در هر شهر شمالی پیدا کنید. فقط باید بدانید که در کجای شهر و چه روزی تشکیل می شوند. مردم خوش اخلاق و مهربانی که به خرید یا فروش محصولات کشاورزی و دامی خود میپردازند، بوی خوش سبزی ها و میوه جات محلی و ترکیب رنگ های مجذوب کننده درکنار هم، از مهمترین ویژگی های بازارهای روز در شمال ایران است. بازارهای روز شمال ایران هم معمولا روباز هستند و بیشتر فروشندگان، روی چرخ دستی یا زمین به فروش محصولات خودشان می پردازند.

شاید سه بازار آخری که از آنها به عنوان معروف ترین بازارهای سنتی ایران نام بردیم، شباهت چندانی به بازارهای سنتی ایرانی و معماری خاص شان نداشته باشند. اما ویژگی های متمایز فرهنگی و شکل خاص فروش و محصولات درمعرض فروش در این بازارها، به آنها ارزشی متفاوت می بخشد. آداب و سنت مختص هر نقطه ایران، باعث ایجاد شکلی متفاوت از روابط انسانی و فرهنگی میان مردم آن نواحی شده است. بنابراین، بازار مختص هرناحیه، انعکاسی از فرهنگ مردم آن منطقه است و زیبایی منحصربه فردی دارد. توصیه می کنم در گشت وگذارهای شهری تان، بازار همان شهر را، فارغ از اینکه چه شکلی دارد یا چه محصولاتی در آن به فروش می رسند، به خاطر شکل خاص روابط انسانی در فرهنگ های متفاوت و دیدنی صنایع دستی هر شهرستان دیدن کنید.

منبع:عـلی بـابا