نتیجه استفاده از لیزر در پاکسازی سطح آثار آهنی تاریخی - دیار سلمان

شیبا خدیر، مجری این طرح پاکسازی سطح آثار تاریخی را یکی از اقدامات چالش برانگیز در امر بازسازی آثار تاریخی دانست و گفت: در این حوزه، روش های متعددی برای پاکسازی اصولی و علمی، مورد استفاده بازسازیگران قرار می گیرد که هر کدام، مزایا، معایب و محدودیت های خاص خود را دارد.

وی یادآور شد: استفاده از لیزر به اسم ابزاری با قابلیت های ویژه، همیشه مطرح بوده و از این فناوری در راستای تصویربرداری و مستندنگاری، تشخیص و پاکسازی در حفاظت و بازسازی آثار تاریخی استفاده می گردد.

این پژوهشگر اضافه کرد: لیزر پس از اختراع در سال 1960 با رشد و توسعه سریع خود، به اسم ابزاری مؤثر در علوم و صنایع مختلف تبدیل شده و استفاده از آن در پاکسازی سطح آثار تاریخی به وسیله جان آسموس در دهه 80 میلادی شروع شده و تا به امروز پیوسته در حال رشد و تکامل است.

او در بین نمونه فعالیت های اجرا شده در سالهای اخیر به وسیله پژوهشکده حفاظت و بازسازی آثار تاریخی فرهنگی در زمینه استفاده از لیزر، به پاکسازی سطح مفرغ های متعلق به محوطه میراث جهانی بم، پاکسازی الیاف فلزی متعلق به پرچم نادری و رسوب زدایی سطح نقره تاریخی اشاره نمود و گفت: بهره گیری از این فناوری در کنار سایر روشهای معمول پاکسازی برای تکمیل و بهبود عملیات حفاظت از آثار فلزی نقش بسزایی دارد و این روش به علت عدم تحمیل فشار مکانیکی خارجی بر اشیا، بسیار ترد و تغییر یافته می تواند در درمان برای جلوگیری از خرد شدن بیشتر کاربرد مفیدی داشته باشد.

خدیر امکان پاکسازی دقیق جزییات و لایه های سطحی ظریف را از مزایای دیگر استفاده از لیزر برشمرد و بیان نمود: یکی از ویژگی های اصلی پرتولیزر به علت تک رنگ بودن آن، فرق قائل شدن بین سطح پاکیزه شده و لایه مدنظر برای حذف است. از طرفی، استفاده از این روش به علت تخریبی بودن احتیاج به آگاهی و دانش کافی دارد.

این پژوهشگر با بیان اینکه در خصوص آثار آهنی تاریخی استفاده از لیزر برای پاکسازی چسب ها و پوشاننده های آثار آهنی و پاکسازی محصولات خوردگی حجیم کاربردهای گسترده ای دارد، اظهار کرد: اشیای آهنی همیشه با پدیده خوردگی روبرو هستند و با محصولات خوردگی متنوعی پوشیده می شوند به علت این تغییرات، آثار شکننده، متخلخل و فاقد مغز فلزی می شوند؛ لذا در صورت احتیاج به پاکسازی سطحی، باید از روش های مطمئن بدون فشار مکانیکی استفاده کرد تا هم بتوان مواد اصلی و هم اطلاعات ساختاری جزیی روی سطح آثار را حفظ کرد.

به گفته مجری طرح استفاده از فناوری لیزر در پاکسازی سطح آثار آهنی تاریخی، برای پاکسازی آثار آهنی بیشتر از لیزر ND:YAG استفاده می گردد.

خدیر هدف از این تحقیق را بررسی تاثیر پرتوهای لیزر روی سطح آهن های تاریخی دانست و اظهار کرد: در این پژوهش از لیزرهای ND:YAG و CO2 استفاده شده که با یاری روش های میکروسکوپی و بررسی دستگاهی به بررسی این تاثیر در پاکسازی سطح پرداخته می گردد.

به گفته این پژوهشگر، نمونه های مورد استفاده در این پژوهش، آثار آهنی متعلق به محوطه ارزانفود همدان بوده و نتایج بدست آمده تا به امروز حاکی از حذف رسوبات سطحی محیطی است، لیکن در نواحی با تغییر رنگ ناشی از تبدیل و تحولات محصولات خوردگی روبرو هستیم.

وی بیان نمود: بررسی بیشتر تاثیر طول موج های مختلف لیزر و سایر متغیرهای آن در ادامه این طرح، انجام می گردد و نتایج بدست آمده مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت.

مجری طرح استفاده از فناوری لیزر در پاکسازی سطح آثار آهنی تاریخی گفت: این طرح به وسیله پژوهشکده حفاظت و بازسازی آثار تاریخی فرهنگی با همکاری پرستو نعیمی طرئی، فرشته رحیمی، نازلی دارخال (پژوهشکده حفاظت و بازسازی آثار تاریخی فرهنگی)، هادی ملکی (پژوهشگاه علوم فنون هسته ای)، اسماعیل همتی ازندریانی (دانشگاه بوعلی همدان) و علی خاکسار (میراث فرهنگی استان همدان) در دست انجام است.

ارزانفود در جنوب شرق شهر همدان واقع شده است. روستای ارزانفود تقریبا جز آخرین روستاهای دره یلفان همدان است. در غرب روستا و در بین مزارع کشاورزی، تپه تاریخی وسیعی بچشم می خورد که سفال های سطحی آن، دوره های اسلامی و تاریخی بویژه اشکانی را معرفی می نماید. در بستر این تپه شهری اشکانی با دالان های متعدد پنهان شده بود. این شهر دستکند زیرزمینی در سال 1389 اتفاقی کشف شد. این مجموعه با تعداد زیادی اتاق در عمق سه تا پنج متری زمین واقع شده است. در بررسی و کاوش های اجرا شده این مجموعه در دوره تاریخی اشکانی شکل گرفته و در دوره های بعد بخصوص دوره های مختلف اسلامی مورد استفاده نهاده شد.