سفر به قلعه های تاریخی ایران - دیار سلمان

اگر علاقمند به سفر با بهترین تور کانادا هستید با ما همراه شوید

رضا ستوده: ارگ بم مشهورترین ارگ ایران بود، اما تنها نمونه از این دست نبود و خوشبختانه در جای جای ایران و خصوصا در مناطق کویری و مرکزی، قلعه های خشتی زیادی شبیه ارگ بم وجود دارند. البته هیچ کدام از آنها به بزرگی ارگ بم نیستند، اما در جای خود زیبا و تماشایی به حساب می آیند. صفحه ایران گردی این هفته رابه معرفی چند تایی از این قلعه ها اختصاص داده ایم.

قلعه طرق؛ جهیزیه دختران روستایی

طرق (بر وزن فرش) نام روستایی است در 35 کیلومتری جنوب شهر نطنز که مانند دیگر روستاهای پیرامون نطنز - ازجمله ابیانه - هم طبیعتی زیبا دارد وهم پیشینه ای دورو دراز.هنوزبیل وکلنگ باستان شناسان زمین طرق رابه دقت نکاویده که بدانیم کی وچگونه شکل گرفته است یا آثار موجود درآن چه قدمتی دارند، اما عمر قلعه روستا که منسوب به دوره ساسانی (سده سوم تاهفتم میلادی) است، از هزارسال فراتر می رود.

این قلعه خشتی در مرکز روستا روی یک صخره طبیعی نهاده شده است و داستانش شنیدنی است. طبیعتا طرق هیچ زمان جای بزرگ و مهمی نبوده که هدف یورش خارجیان یا لشکریان انبوه قرار بگیرد. پس این قلعه چه کاربردی داشته است؟ این قلعه را از زمان های بسیار دور برای مصون ماندن از هجوم غارتگران محلی ساخته بودند؛ غارتگرانی که تا همین سده اخیر، یعنی تا دوره قاجار به روستاها و شهرهای کوچک حمله می بردند و جان و مال و ناموس مردم را در معرض دستبرد قرار می دادند. یکی از این غارتگران نایب حسین کاشی بود که اهالی روستای طرق از اجداد خود داستان های مخوفی را درباره او و دار و دسته اش شنیده اند. نایب حسین پس از انقلاب مشروطه و قدرت دریافت دولت مرکزی برافتاد.

به هر روی، قلعه طرق با برج و باروی بلندی که مشرف به مناطق اطراف است، محل زندگی مردم روستا در زمان خطر بود و داخل آن درست مثل هر روستای دیگری، خانه و انبار و کوچه و حمام و.... داشت. حتی کانال بسیار عمیقی را در دل صخره حفر نموده بودند که به صورت مخفیانه به خارج از قلعه راه می بُرد و در حیاط مسجد روستا - که خارج از قلعه بود - سر باز می کرد. این کانال را ساخته بودند تا در صورت محاصره قلعه، ارتباط ساکنان آن با دنیای خارج قطع نشود.

نهایتا بعد از اینکه امنیت در کشور برقرار شد، قلعه به عنوان انبارمحصولات کشاورزی مورد استفاده نهاده شد وهر کدام از اهالی سهم خود را از قلعه به عنوان مهریه یا معادل جهیزیه پشت قباله عروس خود انداختند؛ به گونه ای که امروزه هریک از پیرزنان روستا سهمی از این قلعه دارند، اما همه آنها بسیار مشتاق اند که قلعه اجدادی شان، پای گردشگران را به روستای طرق بکشاند و موجب رونق کسب و کار و مانع از مهاجرت جوانان به شهر شود. شما هم می توانید یکی از همین گردشگران باشید!

نارین قلعه؛ دژ آتشین

در ایران چند - یا شاید چندین - نارین قلعه وجود دارد، اما نارین قلعه میبد،زیبایی و شکوه دیگری دارد. خود شهر میبد با چندین محله بزرگ و کوچک از قدیم حکم یک قلعه بزرگ را داشته و دارای برج و بارو و خندق بوده است. در قسمت مرتفع تر شهر نیز قلعه بزرگی را ساخته بودند که محل استقرار حاکم شهر و سپاهیان او بود. به این ترتیب، اگر دشمن می توانست از خندق و حصار دور شهر بگذرد و به درون آن پا بگذارد، تازه می باید قلعه داخلی یا به اصطلاح کهن دژ شهر را تصرف می کرد؛ وگرنه سپاهیان مستقر در این قلعه به مقاومت ادامه می دادند و با حمله های پارتیزانی خود کار را برای مهاجمان سخت می کردند.

بعضی گفته اند که قدمت نارین قلعه میبد به حدود سه هزار سال پیش یعنی زمان مادها می رسد.شاید بهتر باشد که در این باره کمی احتیاط کنیم، اما شکی نیست که این قلعه پیش از اسلام ساخته شده اما اوج رونق آن مربوط به حدود 600 سال پیش است که فرمانروایان سلسله آل مظفر، بر بخش های وسیعی از مرکز و شرق ایران مسلط شدند و میبد را پایتخت خود قرار دادند.

در این زمان نارین قلعه در گستره ای به مساحت 30 هزار مترمربع در هفت طبقه ساخته شده بود، اما اکنون طبقات پایینی زیر تلی از خاک مدفون شده اند و فقط سه طبقه بالایی قلعه و محل استقرار حاکم باقی مانده است. از فراز این قسمت می توان نمای کاملی از شهر میبد و بافت تاریخی منسجم و زیبای آن را تماشا کرد. خصوصا اتاقی که صندلی نشستن حاکم بوده، بسیار جالب است و اشراف کاملی بر محله های قدیمی شهر دارد. خندقی هم که در پای نارین قلعه حفر شده، صندلی باغ های میبد و چهره زیباتری به آن بخشیده است. اما اینکه چرا قلعه میبد را نارین خوانده اند، مورد اختلاف است. نظر غالب این است که نارین به معنی آتشین است و چون مدافعان قلعه از بالای حصار آن آتش و آب جوش و قیر گداخته و از این قبیل بر سر دشمن می ریخته اند، به قلعه آتشین یا نارین معروف شده است. نارین قلعه در خیابان امام خمینی میبد نهاده شده است.

قلعه بیرجند؛ بام شهر

قلعه بیرجند قدیمی ترین بنای تاریخی این شهر است. اگرچه بیرجند در ناحیه ای کهن نهاده شده اما از نظر شهری، قدمت زیادی ندارد. بنابراین قلعه آن نیز چندان قدیمی نیست و پیشینه آن به دوره صفویه - یعنی حدود 300 تا 400 سال قبل - برمی شود. این قلعه صرفا جنبه نظامی داشته و هیچ گاه به عنوان قلعه مسکونی مورد استفاده قرار نگرفته است. قلعه بیرجند حدود سه هزار متر مربع وسعت دارد و ساختمان آن به صورت حیاط مرکزی بزرگی است که محل استقرار سربازان و سایر تاسیسات قلعه را دورتا دور آن ساخته اند.

ساختار معماری این قلعه نسبت به قلعه هایی مانند نارین قلعه میبد یا ارگ بم، ساده است. قلعه بیرجند روی یک تپه که در اطرافش جنگل کاج درست نموده اند، نهاده شده و از فراز آن می توان نمای کاملی از شهر بیرجند و خصوصا بافت تاریخی آن را دید. در محوطه مرکزی قلعه نیز چایخانه و سفره خانه ای برپا نموده اند که معمولا تا پاسی از شب، باز است. ضمن این که نورپردازی قلعه در شب زیباست. قلعه بیرجند در خیابان جمهوری اسلامی، میدان امام حسین(ع) نهاده شده است و در آن از هشت صبح تا 12 شب به روی مردم باز است.

ارگ راین؛ دومین بنای خشتی دنیا

ارگ راین، هم ولایتی ارگ بم است؛ یعنی اینکه در 100 کیلومتری شهر کرمان و در راستا کرمان به بم نهاده شده است. بنابراین از جهات مختلف شباهت زیادی به ارگ بم دارد و درست مثل آن یک ارگ مسکونی به شمار می رود. مثل اغلب قلعه های ایران، تاریخ ساخت ارگ راین معلوم نیست، ولی به احتمال زیاد در دوران پیش از اسلام و مشخصا در زمان ساسانیان ساخته شده است. بنابراین عمر آن نباید از 1500 سال کمتر باشد و چه بسا به 1800 سال و بیشتر هم برسد. گفته اند که وقتی اعراب مسلمان به ایران حمله بردند و به ناحیه کرمان رسیدند، با وجود فتح کرمان و مناطق همجوار آن نتوانستند به راین راه پیدا نمایند، زیرا قلعه آن بسیار مستحکم و نفوذناپذیر بود.

به هر روی، ارگ راین که در جنوب شرقی شهر راین و بر فراز تپه ای نه چندان بلند واقع شده، با 20 هزار متر مربع مساحت، دومین بنای خشتی دنیا پس از ارگ بم به حساب می آید. نقشه این ارگ به صورت مربع است و باروی دورتادور آن 10 متر بلندا دارد. درون ارگ نیز از بخش هایی چون خانه های اعیانی، محله عامه نشین، بازار، مسجد، زورخانه، اصطبل و بخش حاکم نشین تشکیل شده که این بخش اخیر دارای حصار و دروازه ای جداگانه است.

اگر به ارگ راین بروید، درست مانند این است که به شهر ارواح سفر نموده باشید، چون همه چیز در جای خود تقریبا صحیح و سالم باقی مانده اما از جریان زندگی خبری نیست. ناگفته نگذاریم که راین از مناطق خوش آب و هوای استان کرمان است و در نزدیکی ارگ راین باغ های فرح انگیزی وجود دارند.

منبع :همشهری آنلاین