ارگ کلاه فرنگی؛ سرمایه ملی و هویت بیرجند همچنان در حصار وعده ها - دیار سلمان

به گزارش دنیای سفر ارگ کلاه فرنگی بیرجند به عنوان دارالحکومه محل حکمرانی امیر معصوم خان در اواخر دوره زندیه احداث شده است. این بنا از نظر فرم معماری با دیگر بناهای تاریخی موجود در شهر بیرجند تفاوت های بسیاری دارد. ساختمان بنا در شش اشکوب احداث شده که دو اشکوب آن دارای فضا و بقیه اشکوب ها برای تکمیل فرم بیرونی آن بر روی گنبد حوض خانه ساخته شده اند.

بخش همکف آن از یک پلان مربع شکل با اتاق های متعدد تشکیل شده و در این طبقه چهار هشتی به شکل قرینه وجود دارد که اصلی ترین بخش ساختمان یعنی حوض خانه در آن قرار گرفته است. حوض خانه دارای پلان هشت ضلعی است که طاق نما و سکوهایی آن را احاطه کرده است. یک حوض در وسط و گنبد با تزئینات مقرنس، رسمی بندی و کار بندهای زیبا شکوهی به آن اضافه کرده است.

طبقه دوم آن دارای یک هشت ضلعی است که چند اتاق دارد و بخش های فوقانی تنها جنبه سمبلیک و زیبایی دارد که در آن پنجره های کوچک و کم عرض برای تأمین نور حوض خانه تعبیه شده که به کلاه فرنگی موسوم است. بخش محوطه و باغ این مجموعه، بر اساس اسناد قدیمی به شکل چهار باغ بوده که به دلیل تغییراتی که در آن به وجود آمده شکل اصلی خود را از دست داده است.

این بنای با ارزش تاریخی که از بناهای شاخص بیرجند است در خیابان شهید مطهری با مساحت 677 متر مربع به شکل زیگورات ساخته شده است که در سال های گذشته همواره از بخشی از این بنا به عنوان استانداری و فرمانداری استفاده می شد و با وجود همه وعده های داده شده از طریق استانداران سابق برای آزاد سازی ارگ و یا حداقل جدا کردن این بنا از ساختمان فرمانداری با فنس کشی، همچنان در حصاری است که مسافران و گردشگران در همه فصول سال به راحتی نمی توانند از آن بازدید کنند.

این موضوع سبب شده با توجه به کاربری اداری آن در سال های گذشته و حتی استفاده از بخشی از این بنا برای اسکان سربازان محافظ فرمانداری خسارت هایی به آن وارد شود که برای جبران آن باید به طور اساسی بازسازی شود.

تا کنون پی گیری های مسئولان اداره کل میراث فرهنگی استان برای فراهم شدن زمینه بازدید آزاد عموم مردم از این بنای تاریخی جز در مواقع محدودی از سال فراهم نشده است.

در ماه های انتهایی سال 1400 معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار خراسان جنوبی در جلسه بررسی نحوه مدیریت و بهره برداری از ارگ کلاه فرنگی بیرجند، خاطرنشان کرد: پیرو دستور استاندار، تحویل، بهره برداری و مدیریت ارگ کلاه فرنگی به اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی واگذار می شود.

علیرضا عباس زاده ادامه داد: اداره کل میراث فرهنگی باید با تسهیل شرایط بهره برداری مردم از ارگ کلاه فرنگی و تأمین استانداردهای لازم، زمینه استفاده عموم مردم از این بنای تاریخی را تا نوروز 1401 فراهم کند و از زمان واگذاری این مجموعه، علاوه بر مسئولیت تأمین حفاظت فضا و امنیت مردم، تضمین حفاظت از ساختمان فرمانداری نیز به عهده این اداره کل است.

ارگ کلاه فرنگی از ساختمان فرمانداری جدا شود

معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار خراسان جنوبی در آن زمان در مصاحبه با مهر شرح داد: اداره کل میراث فرهنگی باید در اولین قدم نسبت به احداث دیوار دور تا دور ارگ کلاه فرنگی اقدام کند تا این اثر تاریخی از ساختمان فرمانداری به طور کامل جدا شود.

عباس زاده با تأکید بر شروع کارهای فنی بازسازی بنا، ادامه داد: اداره کل میراث فرهنگی باید با لحاظ کردن همه مسائل و جوانب امر، برای درب ورودی مجموعه نیز طرحی شکیل و چشم نواز ارائه کند. همچنین باید از ظرفیت شهرداری بیرجند در زیباسازی محوطه ارگ استفاده شود و توجه به ارگ کلاه فرنگی به عنوان یکی از سرمایه های ملی و از ظرفیت های فرهنگی و تاریخی استان، دارای اهمیت است.

وی خاطر نشان کرد: ارگ کلاه فرنگی نه برای بیرجند بلکه برای استان، نماد هویتی و جز ظرفیت های فرهنگی است که باید به خوبی مراقبت و نگهداری شود و استفاده از این فضای تاریخی به یک مطالبه عمومی تبدیل شده، ادامه داد: باید به مطالبه عمومی در خصوص بهره مندی از این اثر تاریخی شاخص توجه شود و این مجموعه هر چه زودتر در اختیار مردم قرار گیرد.

استاندار در دیدار با اعضای شورای اسلامی و شهردار بیرجند یک بار دیگر بر انجام این کار تاکید کرد.

بعد از تاکید وی بر حفاظت و مراقبت از ارگ کلاه فرنگی برای پاسخگویی به مطالبه مردم، مسئولان اداره کل میراث فرهنگی استان که سال ها است منتظر چنین فرصتی بودند و پی گیری های بسیاری در سال های گذشته در سطح کشور در این باره انجام داده اند دست به کار شدند تا این بنای تاریخی را برای بازدید عموم مردم در نوروز 1401 آماده کنند.

ایجاد موزه سیاسی استان در ارگ کلاه فرنگی

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی خراسان جنوبی هم همان زمان به خبرنگار مهر اظهار کرد: برای بازسازی ارگ کلاه فرنگی در سال های 1395 تا 1397 حدود 300 میلیون تومان هزینه شده است و حداقل به 600 تا 700 میلیون تومان دیگر برای تکمیل بازسازی، نورپردازی، بهسازی و غیره در این بنای تاریخی نیاز است تا برای بازدید عموم مردم در نوروز 1401 آماده شود.

علی شریعتی منش با بیان اینکه بخشی از اعتبار مورد نیاز تخصیص یافته است، اضافه کرد: با پیشنهاد مدیر کل میراث فرهنگی استان کاربری موزه تاریخ سیاسی استان برای این بنا در نظر گرفته شده است که بعد از تهیه محتوای موزه، باید از طریق اداره کل موزه ها کشور تأیید شود و بعد از آن تجهیزات مورد نیاز موزه فراهم شود که امکان انجام این کار تا نوروز 1401 وجود ندارد.

به گفته وی ممکن است نمایشگاه تاریخ سیاسی یا نمایشگاه دیگری برای بازدید عموم مردم در نوروز 1401 در ارگ کلاه فرنگی بیرجند برگزار شود و بازسازی طبقه اول ارگ اجرا شده و بازسازی طبقات بعدی آن باید انجام شود و کار برآورد تجهیزات، برق و تأسیسات در حال انجام است و بعد از انجام این کار، دیوار کشی اطراف ارگ کلاه فرهنگی انجام خواهد شد.

در یکی از روزهای نوروز 1401 به همراه تعدادی از مسافران و گردشگرانی که به بیرجند سفر کرده بودند راهی ارگ کلاه فرنگی بیرجند شدیم. در اولین نگاه آنچه بیش از هر چیز دیگری مشاهده می شد این بود که هیچ اثری از بازسازی در فضای بیرونی ارگ کلاه فرنگی با وجود وعده های داده شده، نبود و این موقع این حرف مسافران و گردشگران یک بار دیگر تداعی کرد که همواره به ما به عنوان خبرنگار می گویند که قدر داشته های خود را در زمینه آثار تاریخی و جاذبه های خود نمی دانید که اگر این طور بود باید وضع بناهای تاریخی شما و به ویژه مرکز آن بهتر از این بود.

وارد فضای داخلی ارگ که شدیم شاهد شرایط بدتری از بیرون آن بودیم که تلاش شده بود با گذاشتن چند عکس از بیرجند قدیم مسائل موجود در آن کمتر به چشم آید که البته با انصاف اگر به این موضوع نگاه کنیم، مسئولان میراث فرهنگی استان شاید کمتر در این زمینه مقصر باشند زیرا تا به امروز وعده های داده شده در این خصوص از طریق استانداران و معاونان هماهنگی امور عمرانی استانداری خراسان جنوبی در این باره کمتر محقق شده و شاید در دوره نو مدیریت استان هم قرار است مانند گذشته وعده های بدون عملی داده شود تا این زمان نیز بگذرد.

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی با وجود اینکه در مرخصی بود با بیان اینکه بخشی از اعتبار مورد نیاز برای بازسازی و بهسازی این بنا تخصیص یافته که میزان دقیق آن را هفته آینده می توانم اعلام کنم، گفت: گچ کاری طبقه اول و نورپردازی ارگ تمام شده است و قرار داد احداث دیوار اطراف این بنا منعقد شده که از 14 فروردین با هماهنگی استانداری شروع خواهد شد.

علی شریعتی منش با بیان اینکه بازسازی نمای بیرونی بنا هنوز انجام نشده است که از 14 فروردین شروع خواهد شد اما گچ کاری طبقه بالا ارگ اجرا شده است از بازسازی حوض خانه و ضد آب کردن آن و تزئینات، مشبک ها و رسمی بندی های آن با کار جداگانه ای خبر داد که در آینده انجام خواهد شد.