آداب و سنن مردم دیار کرمانشاه: از عصر سنگ تا عصر حاضر - دیار سلمان

فرهنگ بومی کرمانشاه در شب عید

طیف وسیعی از سنت های قدیمی همچنان در میان مردم کرمانشاه به جای مانده است و مردمان این دیار رسومی منحصربه فرد دارند که درادامه هریک عبارتنداز:

چادر زدن دراویش

حدود 20 سال پیش، بزرگان شهر کرمانشاه دو شاخ کل که نشانه تشخیص بود بر سر در خانه های خود نصب می کردند. ایام عید که می شد دراویش خیمه و خرگاه خود را برسر چنین منزلگاه هایی علم می کردند و تا چیزی از صاحب خانه نمی ستاندند، خرگاه خود را برنمی چیدند. بعلاوه دراویش مجهز بودند به شاخ بلندی که نقش بوق را ایفامی کرد و به شاخ نفیر معروف بود. طبق اعتقاد سنتی و فرهنگ بومی کرمانشاه، نفیر بر در خانه هر کسی که به صدا درآید، نحسی و نسیان آن خانه را دربرمی گیرد. به همین علت مردم سعی می کردند مخصوصاً در ایام عید دراویش را با دلی خوش راهی سازند تا صدای بوق شان مردم را آزارندهد.

تخم مرغ بازی (خا بازی)

در ایام عید یک بازی با تخم مرغ های به نام قطار در کرمانشاه انجام می گردد و نحوه انجام این بازی به این صورت است که دو نفر رقیب که هر کدام 10 یا 20 تخم مرغ را از فروشنده قرض گرفته اند، به ردیف در کنار یکدیگر می چینند و بعد از هریک از ردیف های خود یک تخم مرغ را برمی دارند و سر و ته آن را به هم می زنند. هر تخم مرغی که شکسته گردد صاحب آن بازنده است و صاحب آخرین تخم مرغ سالم برنده اعلام می گردد و رقیب وی باید پول تمام تخم مرغ ها را به فروشنده بدهد.

شال اندازی (شال درکی)

این از جمله رسومات جالب و عجیب کرمانشاهی ها در شب عید است و مخصوص جوانان است. جوانان در شب عید بعد از روشن کردن آتش بر بام خانه ها، دستمال یا شال خود را در سقف اتاق ها به سمت فضای داخلی اتاق آویزان می نمایند و عیدی خود را از صاحب خانه می طلبند. بدین سان ضرب المثلی معروف و یک بیت شعر نیز رسم است که در این شب و همزمان با این مراسم خوانده می گردد.

آن مثل این است که می گوید پر شالمان را نسوزانی که کنایه از این است که آن را خالی برنگردانی. بعلاوه آن بیت شعر معروف می گوید اسا خوی و چکشی / خدا کری نکشی یعنی صاحب خانه خدا پسرتان را زنده نگاه دارد، عیدی ما را بدهید. صاحب خانه نیز انواع مغزیجات مانند گردو، بادام، نخود کشمش و تخم مرغ پخته یا شیرینی را درون شال می ریزد و می گوید هل کیش یعنی بالابکش. بدین ترتیب صاحب شال با خوشحالی مکان را ترک می نماید. لازم به ذکر است که معمولاً شال اندازها صورت خود را می پوشانند. (این یکی از زیباترین قسمت فرهنگ بومی کرمانشاه در شب عید است)

بازی در فرهنگ بومی کرمانشاه

از بازی های سنتی کرمانشاهی می توان به سه مورد توپان، گرزان، کلاه قاپیدن (کِلاورفِنَکی) اشاره نمود که درادامه توضیح هریک عبارت انداز:

توپان

این نوع بازی مخصوص روزهای گرم و آفتابی است و به همین دلیل در بهار و زمستان که هوا مطبوع است، در فضای کاملاً باز برگزارمی گردد. این بازی گروهی از دونقطه به عنوان داو بالا و پایین تشکیل شده است که انتخاب هریک از این نقاط با مراسم تریاهوشک (تر یا خشک) تعیین می گردد و برنده این مراسم داو بالا را دراختیارمی گیرد. افرادی که در داو بالا هستند به نوبت با چوب دستی که دراختیاردارند باید توپی را که به سمت ایشان پرتاب می گردد بزنند و توپ باید حداقل به داو دوم برسد. در غیر این صورت بازیکنی که پیروز به انجام این کار نگردد، باید تا زدن توپ به وسیله نفر دوم روی داو دوم بماند و به اصطلاح مرده نامیده می گردد.

اما در شرایط عادی فردی که توپ را زده باید بلافاصله با سرعت به سمت داو پایین بدود و افرادی که در داو پایین هستند باید توپ را جمع نموده و با آن فردی را که درحال حرکت به سمت داو پایین است، بزنند. اگر پیروز به چنین کاری شوند بین دو گروه درگیری ایجاد می گردد و شرط پیروزی درچنین شرایطی این است که افراد گروه دوم با وارد آوردن آخرین ضربه یک از رقیبان در خارج از داو، تمامی افراد گروه را روی داو بالا جمع نمایند. در این صورت است که گروه پایینی پیروز به پیروزی در مسابقه می گردد. شانس دیگری نیز علاوه بر این مورد برای پیروزی گروه داو پایین وجود دارد و آن گرفتن گل است. یعنی توپ را پس از وارد شدن ضربه چوب پیش از رسیدن به زمین در هوا بگیرند. در این صورت دو گروه باید جای خود را عوض نمایند.

گرزان

نحوه انجام این بازی ساده و البته کمی دردناک است. درابتدای امر یک دایره روی زمین کشیده شده و به حکم مراسم تریاهوشک افرادی درون دایره قرارمی گیرند و دو نفر نیز با چوب که به منزله گرز است در اطراف دایره قرارمی گیرند. افراد گرز به دست کوشش می نمایند افراد درون دایره را بزنند. آن ها نیز باید با پا از خود دفاع نمایند. در این بازی شرط باختن این است که پای هر دو طرف از محیط دایره تجاوزکند. اگر هر کدام از دو طرف دیگری را بزند و پایش روی دایره نباشد، برنده است و باید جای خود را با نفر بازنده عوض کند.

کلاه قاپیدن (کِلاورفِنَکی)

در این بازی محلی مشارکت نمایندگان به دو گروه مجزا تقسیم می شوند. دسته ای کلاهی بر سر خود می گذارند و روی زمین کنار هم می نشینند و دسته دیگر درحالی که ایستاده اند به دور آن ها حلقه می زنند. با آغاز بازی دسته ای که ایستاده اند به کسانی که نشسته اند حمله می نمایند و در کوششند تا دستمال یا کلاه آن ها را بردارند. گروه نشسته به هر صورت باید از خود دفاع نمایند اما اگر بازیکنان ایستاده کلاه را از سر کسی برداشتند آن را به طرف جمع نشسته پرتاب می نمایند. اگر صاحب کلاه بتواند کلاه خود را بگیرد، برنده است. در غیر این صورت باید دوباره کلاه را به سرکند و برای دور دوم بنشیند. هر گروهی که 6 بار برنده گردد، به عنوان برنده نهایی این بازی شناخته می گردد.

غذاهای سنتی کرمانشاه

خوشمزه ترین قسمت از آداب و رسوم و فرهنگ بومی کرمانشاه، غذاهای سنتی است که مهم ترین آن ها عبارتنداز:

دوینه یا ترخینه

این غذا مخصوص زمستان است و مواد اصلی آن در بهار و تابستان فراهم می گردد. برای تهیه این خوراک خوشمزه ابتدا گندم شسته شده را می پزند و پس از پخته شدن، آن را خشک می نمایند و سپس بلغور را آسیاب می نمایند. علاوه بر این مورد از چندی قبل دوغی را در مشک می ریزند تا آبش گرفته گردد و سپس دوغ را با بلغور به صورت گلوله ای درآورده و در آفتاب قرارمی دهند تا خشک گردد. این خوراک را در زمستان همراه با روغن مصرف می نمایند و البته در آب نیز خیسانده می گردد و با دوغ نیز مصرف می گردد. رسم است به افرادی که دچار سرماخوردگی هستند، ترخینه بدهند.

شلمین

نام دیگر این غذای سنتی شلم است که همانند ترخینه مواد آن در بهار یا تابستان تدارک دیده می گردد تا در زمستان مصرف گردد. ابتدا برگ و سر شلغم را خورد می نمایند و در دیگ بزرگی می پزند. بعلاوه گندم را می شویند و بلغورمی نمایند و پس از بلغورشدن آن را روی حصیر می ریزند تا آبکش گردد. در مرحله بعد چاله ای را آماده می نمایند و بلغور پخته شده را درون چاله می ریزند. برای هر اندازه تعیین کاسه ای از آب و دانه شلغم را با یک کاسه آب انار مخلوط می نمایند و در چاله می ریزند و تا دو هفته از آن مراقبت می نمایند. درنهایت زمانی که شلمین ترش مزه شد مانند ترخینه آن را خشک می نمایند و در زمستان مصرف می نمایند.

زو و کره

زو گیاه بهاری و خودرو در کرمانشاه است که شباهت زیادی به کنگر داشته اما خار ندارد و بسیار مقوی است. در حالت خام کمی تلخی در دل خود دارد و برای برطرف این مشکل در ته دیگ مناسبی که خاکستر به قطر یک بند انگشت قراردارد، زو را به صورت عمودی درون آن می چینند بدون آن که این گیاه را خیسانده باشند یا پوستش را بگیرند. سپس بعد از پخته شدن زوها را پاک نموده و با نمک و کره مصرف می نمایند.

از دیگر غذاهای سنتی کرمانشاه میتوان به:

• خورشت خلال بادام
• خمارآشی
• دنده کباب
• پرشت
• جرگ و بز
• ذورده
• چنگال
• سیب پلو

لباس های محلی مردانه و زنانه در فرهنگ بومی کرمانشاه

لباس های محلی مردم کرمانشاه ریشه در اعتقادات گذشته مردم این دیار داشته که شباهت زیادی هم به لباس نمودها و آریایی های قدیم دارد. به همین علت از معروفیت جهانی خاص خود برخورداراست. در دل این معروفیت، فرهنگ غنی از تمایز میان پوشش زنانه و مردانه دیده می گردد و لباس های محلی زنان و مردان هریک عبارتنداز:

لباس محلی زنان

• سربند
• زیرپوش
• پیراهن
• کلنجه
• قبا
• روپوش
• جافی

لباس محلی مردان

• عرقچین
• سربند
• کرواسی فقیانه
• سخمه
• قبا
• شال
• سلته
• جافی
• پاپوش
• کپنک

زبان کردی جزو مهم فرهنگ بومی کرمانشاه

زبان اصلی اهالی کرمانشاه کردی و لهجه فارسی کرمانشاهی است. در کنار زبان کردی از حدود دو قرن پیش و به علت ورود مهاجرانی که قصد زیارت عتبات عالیات را داشتند، لهجه فارسی کرمانشاهی ابداع شده است. علاوه بر این موارد مهم ترین گویش هایی که درحال حاضر در کرمانشاه تکلم می شوند، عبارتنداز:

• کلهری
• سنجابی
• زنگنه
• سورانی
• گویشورانی
• لکی

سوالات متداول

برترین زمان سفر به کرمانشاه چه موقع از سال است؟

با توجه به اقلیم سرد کرمانشاه اواخر بهار و اوایل تابستان یعنی از اول خرداد تا اوایل شهریور، زمان طلایی سفر و تهیه بلیط هواپیما به کرمانشاه محسوب می گردد.

برترین زمان برای ملاقات از جشنواره ها و رویدادها در کرمانشاه چه موقع از سال است؟

بسیاری از جشن های بزرگ نمودهای کرمانشاه معمولاً در مهرماه یا اواخر زمستان برگزارمی گردد.

مهم ترین غذاهای سنتی کرمانشاه چه نام دارند؟

دوینه یا ترخینه - شلمین - زو و کره

مهم ترین مراسمات سنتی کرمانشاه در ایام عید چه نام دارد؟

چادر زدن دراویش - تخم مرغ بازی (خا بازی) - شال اندازی (شال درکی)